İnsan sesine en uygun tek enstrüman ‘Ney’

Ney ustası Zeki Öztunç, “Ruh eğer doğru gıda ile beslenmezse bu durum bedeni rahatsız eder. Ruha en yakın ses insan sesinden sonra neydir” dedi.

“Ateştir bu neyin sedası boş hava değil, bu ateşi olmayanda yaşayan değil” Neyden çıkan sesin hava olmadığı, aslında aşkın feryat sesleri olduğunu söyler Hz. Mevlana. İnsanı dinlendiren ve rahatlamasını sağlayan tek enstrüman aleti o olan ney uzun yıllardır tasavvufun baş saz aleti olma özelliğini koruyor. Bizde Anadolu’da Bugün Gazetesi olarak  Hz. Mevlana diyarında Rampalı Çarşı’da Meşk-i Ney dükkanının sahibi olan 15 yıldır ney yapımı, tamiri, bakımı ile ilgilenen ayrıca özel ney dersi eğitimi veren ney ustası Zeki Öztunç ile bir röportaj gerçekleştirdik.

Bu işe nasıl başladınız?

Mevlana’da alışveriş yaparken Mevlana peşrevi çalıyorlardı ilk önce ondan etkilendim. Müzikle alakam yoktu. O duyduğum ses beni cezp etti. Orada bana çok eski bir ney hediye ettiler bu işe böyle başladım. Kendim kıra yapa öğrendim herhangi bir eğitim almadım.

Neyin tarihi hakkında bilgi verebilir misiniz?

Neyin kökeni Sümerlere kadar uzanıyor. Yani 5- 6 bin yıllık bir tarihi var. Bir rivayete göre de Peygamber efendimiz arşa çıkar Cenab-ı Allah bir sır verir. Fakat Peygamber efendimiz o sırrı taşıyamaz ağır gelir oda gelir Hz. Ali’ye anlatır. Hz. Ali’ye de sır ağır gelir oda ıssız bir kuyuya anlatır. Bir müddet sonra kuyu su ile dolmaya başlar, taşar ve yanında bir ney (kamış) biter. Çoban bu kamıştan ney yapar. Peygamber efendimiz bir gün oradan geçerken o neyin çıkardığı ses Cenab-ı Hakk’ın bana söylediği sırra benziyor der. O yüzden neyin içinde bir sır vardır. Onu kimse bilmez.

Neyin özellikleri nelerdir?

Ney dokuz boğumdur. Sekiz veya on boğum olmaz. İnsanda da dokuz tane gırtlak boğumu vardır.  Bir diğer özellikte şu neyde 7 tane delik vardır. İnsanda da 7 delik vardır. İki burun,  iki kulak, iki göz bir ağız deliği olmak üzere.

Ney neden önemlidir?

 Ney nefis ve nefes terbiyesi için önemlidir. Tasavvufun baş saz aleti neydir. Şu anda İstanbul ve Türkiye’nin her yerinde ney terapi aleti olarak kullanılıyor. Konya’da da zaman zaman biz Çocuk Esirgeme Kurumu’na gidiyoruz çokta faydalı oluyor. Özellikle hiperaktif çocukları sakinleştiriyor. Neyin sakinleştirici özelliği bulunuyor. İnsan fıtratına ve insan sesine en uygun tek enstrüman neydir.

Neyin ham maddesi olan kamışı nereden getiriyorsunuz?

Kamışı Hatay Samandağı’ndan getiriyoruz. Hatay’dan gelmesi önemli başka yerden de getirebiliriz ama oranın sesini, tınısını tutmaz ve ses oturmaz. Kamışın ney olma serüveni ise şöyle öncelikle kamışı alıyoruz düzeltiyoruz, işliyoruz ve ateşte yakıyoruz. Daha sonra tek tek akort yapıyoruz.ve hazır oluyor. Toplam 100 kamıştan 10 tanesi ney olur.

Neyzen olmak nasıl bir süreç?

Neyzen olmak için bu işi hakkıyla veren insandan ders almak gerekiyor. Eğitim mutlaka alınmalı. Ama kişi istedikten sonra 2 ayda rahatlıkla öğrenir. Ses çıkarmak 3 saniye ile 15 dakika arasındadır.

Siz eğitim veriyor musunuz? Eğitim ortalama ne kadar sürüyor?

Evet bende burada hem satış yapıyorum hem çatlayan kırılan neylerin tamiri ve bakımını yapıyorum hem de eğitim veriyorum.  Bu dükkanda iki ay eğitim veriyoruz çok profesyonel şekilde öğrenmiyor normal düzeyde öğreniyor. Başka kurslarda bu süreç 1,5 yıl uzatılıyor  ben bunu doğru bulmuyorum.

Ücret hakkında bilgi verir misiniz?

Sekiz saatlik ders saatinden 100 TL alıyoruz.

Satışlarınız nasıl ve ney fiyatları kaç TL’den başlıyor?

Satışlarımız iyi biz reklam olarak değil tavsiye üzerine satış yapıyoruz. Ücretler 50 TL’den başlıyor 250-300 TL’ye kadar çıkabiliyor.

Daha çok kimler satın alıyor?

Öğrenciler çok ilgi gösteriyor. Ayrıca yurt dışından gelen İtalyan, Fransızlar alıyor. Türkiye’den çok yabancılar talep ediyor. En son Avusturya ve Almanya’ya yolladık. Turistler biliyor neyi ve ilgi gösteriyor. Bu işe ticaret mantığı bakmamak lazım. Bu iş sevdirilmeli. Ben yeri geliyor turistlere hediye ediyorum bu kültürü bilsin ve dünyaya ulaştırsınlar. Avrupa bunu biliyor. Ney bizim kültürümüz onu koruyup tanıtmak lazım ama Avrupalı senin değerini senden iyi biliyor bu bizi incitiyor.

İnsanlar neden ney üflemeye yöneliyor?

Ruh eğer doğru gıda ile beslenmezse bu durum bedeni rahatsız eder. Ruha en yakın ses insan sesinden sonra neydir. İnsanlar agresif ve stresli oluyor bu doğru beslenme ile alakalı. Ama ney üfleyen insan  bir nevi spor yapıyor, maraton koşuyor. Ney vücuttaki elektrigi alır ve insanı rahatlatır. Ney’e bir başlarsanız bir daha bırakmazsınız devamlı üflemek istersiniz.

Günümüzde ney nasıl algılanıyor?

Günümüzde tasavvuf, inanış, maneviyat ve insanı sakinleştiren bir enstrüman olarak algılanıyor. Mevlana ve Şems-i hatırlatıyor. Ama bana sorarsanız ney bir sırdır. Dünyanın en profesyonel neyzenine sordum oda ben daha neyzen olamadım ney üfleyemedim diyor.

Bir neyin iyi veya kötü olduğunu nasıl anlarız?

Sesine düzgünlüğüne bakılmalı. Kamışın nereden geldiği de önemlidir.

Şimdiye kadar kaç ney ürettiniz?

Çok emin değilim ama 500- 1000 tane olmuştur.

Bir ney ne kadar sürede üretilir?

Yarım saat ve bir saat arası değişebilir. Sabahtan akşama kadar bir günde 15- 20 tane üretilir.

Neyi diğer enstrümanlardan ayıran özellikler neler?

Aşk, sevda ve gönül işidir, tasavvufla ve maneviyatla alakalıdır. Neyde dört ses vardır hu, du, tü, tu olmak üzere. Hu Allah’ın adı demek diğer enstrümanlarda hu ile üfleyemezsiniz. Mesela keman bir insanı duygulandırır, bayar. Bizi duygulandıran değil rahatlatan enstrümana ihtiyacımız var oda ney’dir. Ney insanları sakinleştiriyor, durgunlaştırır hiçbir enstrümana benzemez onun için tasavvufun baş aletidir.

Mevlana’yı anma etkinlikleri ile birilikte ney daha çok bilinir hale mi geldi diyebilir miyiz?

Hayır öyle olduğunu  düşünmüyorum. Bu konuda şunu söylemek istiyorum. Yapılan etkinlikler standart kalıplardan çıkarılmalı, dünya çapında düzgün bir şekilde yapılmalı.

KOMEK’te verilen eğitimler hakkında ne düşünüyorsunuz?

KOMEK’te verilen eğitim iyi değil 35- 40 kişiyi bir araya dolduruyorlar taş çatlasa 3- 4 kişi düzgün eğitim alabiliyor. 40 kişi alınıyorsa  ona göre ortam ayarlanmalı . Eğer düzgün bir eğitim veremiyorsan10 kişi alıp eğitimİ ona göre vermeliler.

Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan ne talep ediyorsunuz?

Geleneksel değerler yeniden canlandırılmalı. Bakanlık yetkilerini belediyelere devretmemeli. Belediyeye işi verirsen o benim işimden anlamaz. Ayrıca şu da bizim için sorun oluşturuyor   KOMEK’te eğitim veren hocalar ney yapan imalatçı ile anlaşıyor. 15- 20 neyi öğrencisine 5 TL de üzerine ekleyip satıyor. Biz emeğimizi rüşvet ile satmayız. Bırakın öğrenci nerden istiyorsa oradan alsın. Kaç defa şikayet ettik ama sonuç alamadık. Bu konuya el atılmalı.

Üniversitelerde ney eğitimi veriliyor mu?

Evet veriliyor. Ama oradan mezun olanda KOMEK’te hoca alıyor aynı sistem devam ediyor. Ney üflemeyi bilmeyen ney yapmasın.

Konya’da sizden başka ney üreticisi var mı?

Elbette var. Çok fazla yok 3-4 kişi var.

Sizin yetiştirdiğiniz ünlü isimler var mı?

Şu an benim öğrencilerim yeni ama benim hocamın Süleyman Yardım bu konuda ustadır. 11 tane albümü var şimdi 12. sine başladı. Ayrıca kendisi semazen grubunda bu işin ustasıdır.

Son olarak ne söylemek istersiniz?

Ney yaşayan bir hayattır. Neyin renginin kızarması  bile bir şeyi ifade eder. Kızarmasının sebebi  insanların ona ne anlattığı ile alakalıdır.

GAMZE ERDOĞAN