Tarihin gizemli dünyasında bugün; müzik ve halk oyunları

Halk müziği ve halk oyunları, Anadolu kültürünün en temel yapı taşlarından birini oluşturuyor. Düğünlerimizden tutunda toplumsal olarak eğlenmek için düzenlemiş olduğumuz her etkinlikte, bugünün Anadolu insanı tef, davul, saz vb müzik aletleri eşliğinde dans ediyor. Çocuğundan yaşlısına… Peki, bu müzik aletleri ve çeşitli hareket gruplarından oluşan oyun havaları bizlerle mi var oldu yoksa öncelerden beri var mıydı? Bu sorunun cevabı için yine tarihin gizemli dünyasında Hitit İmparatorluğu’ nun erken dönemlerine gidiyoruz. 

HİTİTLİLERDE MÜZİK VE DANS

Hitit kültüründe müzik, şarkı ve dansın önemli bir yeri bulunduğu Hitit’ in yazılı belgelerinden öğrenilmektedir. Yazılı belgelere göre, çeşitli tanrılar için yapılan dini törenlerde, farklı çalgılar çalınıyor, şarkı ve ilahiler söyleniyor, gösteriler yapılıyor ve zaman zaman da dans ediliyordu. Hitit görsel sanatında, dini ve krali nitelikteki konuların betimlendiği kabartmalı vazolar, mabet eşyaları arasında en gösterişli ve kıymetli kült objelerini oluşturmaktadır. Hitit kentlerinde yerel fırtına tanrısı için düzenlenen törenleri öyküsel tarzda anlatan kabartmalı vazolar, Anadolu’ da MÖ 17. ve 16. yüzyıla ait Hitit tasvir sanatını anlamamızı sağlayan, ender arkeolojik kalıntılar arasında yer almaktadır. Bu vazoların üzerinde yerel bayramlara ait dini törenlerin belirli evrelerinde yapılan hazırlıklar, kurban hayvanları, tanrılar, tanrıçalar, akrobatlar, mabet ve sunaklar, müzisyenler, çalgılar ve dansçılar gösterilmektedir. Dünyada sayıları bir elin parmaklarını geçmeyen ve bu sebeple dünyaca büyük bir önem taşıyan bu vazoların arasında yerini alan Hüseyindede Vazoları bugün ki yazımızın konusunu oluşturacaktır. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Protohistorya ve Ön Asya Arkeolojisi Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Tayfun Yıldırım’ ın Prof. Dr. Tunç Sipahi ile birlikte kolektif bir çalışma sonucu arkeoloji dünyasına kazandırdıkları Hüseyindede Vazoları, üzerinde bulunan ve eşi benzeri olmayan yeni sahneleri ile Hitit dansları konusunda yeni bilgiler sağlamaktadır.

MÜZİK EŞLİĞİNDE ELLERİNİ YUKARI KALDIRMIŞ HALDE OYNAYAN DANSÇILAR

Vazoların üzerinde, Hitit tasvir sanatında ilk defa belgelenen boğa dansı ve gösterilerinin yanında, folklorik dans hareketleri sunan kadın dansçılar da görülmektedir. Kabartmalı vazolarda betimlenen "oynayan bir kadın" figürlerine, Hitit Sanatında ilk kez rastlanmaktadır. Büyük olan vazo üzerinde uzun elbisesi ile tasvir edilen kadın figürünün en belirgin özelliği, müzik eşliğinde ellerini yukarı kaldırmış, oynarken betimlenmiş olmasıdır. Dansçı kadın, saz çalan bir erkek müzisyen ve yüzü kendisine dönük zil/çalpara çalan bir kadın müzisyenin arasında, müziğin ritmine coşkulu bir şekilde ayak uydururken gösterilmiştir. Dansçı, müzik eşliğinde, ellerini yukarı kaldırmış, olasılıkla parmaklarını şıkırdatarak oynamaktadır. Boyutça küçük olan bir diğer vazo üzerinde betimlenen süslü elbiseler giymiş, ele ele halay çeken, oynayan ve şarkı söyleyen iki kadın dansçı da yine Hitit folklorik dansının en güzel örneklerini temsil etmektedir.

UZUN KEMERLİ ELBİSELERİ İLE ANADOLU’ LU KADINLAR

Betimlenen kadınların uzun elbiseleri ve elbiseye eklenmiş püsküllü kemerleri Anadolu’ nun yerel kıyafetleri ile benzerlikler taşımaktadır.   

Şimdi Anadolu’ da hepimizin bildiği halk oyunlarını düşünelim… Hitit’ in erken dönemlerine tarihlenen bu vazoların üzerinde bir kült töreninde, saz ve çalpara çalan müzisyenlerin ritmine eşlik ederek oynayan bu kadınlar, aslında günümüz Anadolu folklorunun ne kadar uzun bir geçmişi olduğunu da belgelemektedir. Anadolu’ da halk oyunları ve müziğin oldukça eski bir geçmişi bulunmaktadır…