KOMMAGENE KRALLIĞI BAŞKENTİ: ADIYAMAN

Adıyaman ne demek? Adıyaman ismini nerden nasıl aldı? Adıyaman nerede? Adıyaman hangi bölgede? Adıyaman ne zaman kuruldu? Adıyaman nasıl kuruldu? Adıyaman’a nasıl gidilir? Adıyaman’ın sembolü nedir? Adıyaman yöresel kıyafetleri nedir? Adıyaman’da ne yenir? Adıyaman’da nereler gezilmelidir? detaylar yazımızda...

Adıyaman ismini nasıl aldı sorusuna iki rivayet bulunur. Bu rivayetlerden ilki Farrin ya da Perre olarak bilinen şehirde puta tapan bir babanın yedi oğlu Allah’ın bir ve tek olduğunu kabul ederek evlerinde bulunan bütün putları parçalara ayırır. Bunu öğrenen baba yedi oğlunu da öldürür. Baba, yedi oğlunu öldürttükten sonra Farrin şehrine anı niyetine bir manastır yaptırır ve şehir adını da “Yedi Yaman” olarak değiştirir. Zamanla bu isim günümüze Adıyaman ismini alarak gelir.

Diğer rivayete göre ise şehrin doğu, batı ve güney yönlerinde bereketli vadiler olduğu söylenir. Bu bereketli vadiler meyve ağaçları ile kaplı olduğu için şehre güzel vadi anlamına gelen “ Vadi-i Leman” ismi verilmiştir. Zamanla bu isim de günümüze Adıyaman olarak evrimleşip gelmiştir.

ADIYAMAN NEREDE? ADIYAMAN HANGİ BÖLGEDE?

Adıyaman, Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin orta Fırat bölümünde bulunan bir ilimizdir. Adıyaman’ın kuzey kesimi Toroslar’ın uzantısı olan Malatya dağları ile çevrilidir. Çelikhan, Gerger, ve Tut ilçelerinin arazilerinin çoğu dağlıktır.

ADIYAMAN NE ZAMAN KURULDU? ADIYAMAN NASIL KURULDU?

Adıyaman geçmiş kent tarihi incelendiğinde M.Ö. 40000 yıllarına kadar bir geçmişi vardır. M.Ö. 7000 yılına kadar Paleolitik, M.Ö. 5000 yılına kadar Neolitik, M.Ö. 3000 yıllarına kadar Kalkeolitik ve M.Ö. 3000-1200 yılları arasında da Tunç çağı dönemlerinin kalıntılarına rastlanmıştır. O dönemde bölge Hititler ile Mitanniler arasında el değiştirmiş ve Hitit Devletinin yıkılmasıyla karanlık döneme girmiş, 1200’ den Frig devletinin kuruluşu olan M.Ö. 750 yılları arası dönemle ilgili olarak yazılı kaynak bulunmamıştır. Bu dönemde Hitit Devletinin Adıyaman ve çevresinde yıkılmasıyla ortaya çıkan Genç Hitit şehir devletlerinden biri olan Kummuh Devleti hüküm sürmüştür.

Adıyaman’a 6. yy’ın başlarından itibaren Persler hakim olmuş ve yöre Satraplar eliyle yönetilmiş. M.Ö. 334 yılında Makedonya Kralı Büyük İskender’ in Anadolu’ya girmesiyle Pers’ler hakimiyetini kaybetmiş, M.Ö. 1. Yy’a kadar Makedonyalı Seleukos sülalesi hükmetmiş. Bu sülalenin gücü zayıfladığı sırada Kral Mithradates I Kallinikos Kommagene Krallığı bağımsızlığını ilan etmiş.

Başkenti Samosota olan Kommagene Krallığı, egemenliğini M.S. 72 yılına kadar sürdürmüştür. Bu dönemde Adıyaman, Roma imparatorluğunun eline geçmiş ve Adıyaman Roma İmparatorluğu’nun Suriye eyaletine 6. Lejyon olarak bağlanmıştır. Roma İmparatorluğu’nun 395 yılında Batı ve Doğu Roma olarak ayrılmasıyla, Adıyaman Doğu Roma İmparatorluğuna katılmıştır.

1114-1118 Yılları arası yöreye Türk akınları başlamış, 1204-1298 yılları arasında Samsat ve yöresini Anadolu Selçukluları ele geçirmiş.

Büyük bir istikrarsızlığın olduğu orta çağ boyunca Adıyaman, Bizans, Emevi, Abbasi, Anadolu Selçukluları, Dulkadiroğulları arasında el değiştirmiş, Yavuz Sultan Selim’in İran seferi sırasında 1516 yılında Osmanlı topraklarına katılmıştır. Adıyaman Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra başlangıçta merkezi Samsat’ta bulunan Maraş Beylerbeyliğine bağlıyken, Tanzimattan sonra Malatya iline bağlanmıştır.

Adıyaman, Cumhuriyetin kuruluşundan 1954 yılına kadar Malatya iline bağlı iken 1 Aralık 1954’te Malatya’dan ayrılarak müstakil il haline gelmiştir.

ADIYAMAN’A NASIL GİDİLİR?

Adıyaman’a gitmek için birçok sebep olduğu gibi ulaşımda da alternatifler fazla. Adıyaman’a gitmek için en fazla kullanılan ulaşım türü uçak yolculuğudur. İstanbul’dan 2 saat, Ankara’dan 1 saat, İzmir’den 2,5 saat süren uçak yolculu ile, şehir merkezine 10 km uzaklıkta yer alan havalimanına ulaştıktan sonra Adıyaman’a gidilebilir. Adıyaman havalimanından özel araç ,taksi veya otobüsler ile şehir merkezine yaklaşık 15-20 dakika arasında ulaşım sağlanabilir.

Diğer ulaşım alternatifi olarak kullanılan otobüsler İstanbul’dan ortalama 17-18, Ankara’dan 9-10, İzmir’den ise 18-19 saatin ardından Adıyaman’a ulaşılabilir.

Adıyaman’a özel araçla gitmek gezerken iş kolaylaştırabileceği gibi uzun saatler yolculuk yapmak yorucu olabilir. İstanbul’dan yaklaşık olarak 15-16, Ankara’dan 9-10, İzmir’den 16-17 saat içinde Adıyaman’a ulaşılabilir.

ADIYAMAN’IN SEMBOLÜ NEDİR?

Her ilin bir simgesi olduğu gibi Adıyaman ilinin simgesi de vardır ve oldukça ünlü bir simgedir. Sadece Türkiye’de değil dünyaya da adını duyurmayı başarmış olan Nemrut Dağı Adıyaman deyince aklımıza ilk gelendir.

Nemrut Dağı Adıyaman ilinin Kahta ilçesi yakınlarında Ankar dağları civarında 2150 metre yüksekliğinde bir dağdır. Toros dağ silsilesinde bulunan bu dağ, 1988 yılından beri milli park olarak kabul edilmektedir. Nemrut dağını ünlü yapan heykelcikler Alçı, polyester, mermer tozunun karışımıyla elde edilmiştir. Kommagene Krallığı döneminde yapıldığı bilinmektedir.

ADIYAMAN’IN YÖRESEL KIYAFETLERİ NELERDİR?

Adıyaman’da şehir merkezinde kadın ve erkek kıyafetlerin her ne kadar modernleştiği gözlemlense de ilçe merkezlerinde ve kırsal kesimde geleneksel biçimi yitirmemekle beraber, geleneği koruyan kıyafetlere de rastlamak oldukça mümkündür.

Adıyaman’da kadınlar geleneksel kıyafette baş süslemesi oldukça ayrıntılıdır. TERLİK adı verilen özel bir başlığın etrafına puşu diye bilinen bir bez sarılır, puşunun üzerine gümüş işlemeli kenarlarından gümüş paralar sarkan bir taç geçirilir. Bazen gümüş paralar yerine altın paralar da takılmaktadır. Baş süslemesinin üzerine dört metre eninde bir keten örtülür, bu ketenin iki ucu çene altından geçirildikten sonra başın arkasına bağlanır. Eskiden kadın takıları arasında tercih edilen altın ya da gümüş kemerleri Çelen adı verilen ve başın iki yanından sarılıp arkadan bağlanan altın başlığı ve 15 ila 20 adet misket şeklinde altın Hab adıyla bilinen gerdanlıklar ve başka yörelerde gramuse ve gıramusa da denilen Kıramus altın liralardan oluşturulan bir başka boyun takısı takılırdı.

Erkek kıyafeti son yıllarda hızla değişen giysi kültüründe kalıcı etkiler bırakmıştır. Kırsal kesimde hala kullanılan erkek giysileri, kıl kumaştan yapılmış şalvar, aba denilen ceket, yakasız gömlektir. Ayağa yemeni ve çorap giyilir. Şalvar ve yakasız gömlekle bütünleşen kıyafetin üstüne “ fillik kuşak” denilen ipek, püskül ve beyaz renkte bir kuşak bele sarılır.

ADIYAMAN’DA NE YENİR?

Adıyaman’ a gidince mutlaka yenilmesi önerilen lezzetler arasında Tevenk Sarması, Tırşik, Kavurmalı Hıtap, Yarpuzlu Köfte, İçli Köfte, Besni Tavası, Buhara Pilavı, Parmak Kebap, Dövmeç, Çiğ köfte, Burma Tatlısı, Şillik Tatlısı yer alıyor.

ADIYAMAN’DA NERELER GEZİLMELİDİR?

Adıyaman günümüze ulaşana kadar birçok imparator ve devletlere ev sahipliği yapmış bir şehirdir. Adıyaman her ne kadar Nemrut Dağı ile bağdaşmış olsa da gezilecek yerleri oldukça fazladır. Tarihi camiiler, köprüler, anıtlar ve gezilecek başlıca yerlerdir?

Adıyaman’da Nemrut Dağı 1987 yılında UNESCO Dünya Miras listesine alınmıştır. Kommagene Kralı I. Antiochos’un Tanrılara ve atalarına minnettarlığını göstermek için yaptırdığı mezarı, anıtsal heykelleri ve benzersiz manzarası ile Helenistik dönemin en görkemli yapıtları arasında yer almaktadır.

Adıyaman’a 60 km uzaklıkta bulunan Arsameia Ören Yeri bulunmaktadır. Bu yapının en önemli özelliği Kommagene tarihinin burada yazıldığına dair tercümeler yapılmış ve kitabeler bulunmuştur. Anadolu’da yazılmış en büyük Grekçe yazılmış olan kitabenin de burada bulunması daha önemli hale gelmesini sağlamıştır.

Adıyaman’a Kommagene Krallığının kazandırmış olduğu bir başka eser olan Yeni ( Kahta) Kale Nemrut Dağı Milli Parkı içerisinde yer alır.Adıyaman’ın Kahta ilçesinin Kocahisar köyünde bulunan kale yaklaşık 350 metre yüksekliğe sahip bir kaya parçasının üzerine kuruludur.

Adıyaman’ın bir başka eseri Cendere Köprüsü 16. Roma Lejyonu olan Severus tarafından yaptırılmıştır. Köprünün en önemli özelliği hiç çimento veya benzeri madde kullanmadan 92 taş sütunun üst üste konulması ile inşa edilmesidir. Köprünün tarihi ve yapılışı üzerinde bulunan sütunlarda ki kitabelere işlenmiştir.

Adıyaman’ın Besni ilçesinde yer alan Besni Ulu Camii, camide bulunan bir kitabede caminin 15. yy sonralarında Dulkadiroğulları veya Memluklular zamanında inşa edildiği tahmin edilmekte. Cami, silindirik gövdeye sahipken caminin minaresi kare kaidelidir.